شفقنا-برخلاف تحولی که در مناسبات ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس و در راس آن، امارات اتفاق افتاد، روابط آنکارا با ریاض در هفته‌ها و ماه‌های اخیر شاهد تحول شایان ذکری نبوده است؛ امری که پرسش‌هایی را درباره دلایل آن مطرح کرده است.
به گزارش سرویس ترجمه شفقنا به نقل از الحره، «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه قرار بود در یکی از روزهای ماه فوریه کنونی به ریاض، پایتخت عربستان سفر کند اما بدون هیچگونه جزئیات رسمی، این سفر تاکنون انجام نشده و وی در سخنانی مجددا بر قصد آنکارا به «بهبود مناسبات و پیشبرد مذاکرات مثبت در مرحله آتی» تاکید کرده است.
دلیل تنش و شکرآب شدن مناسبات ترکیه و عربستان به حمایت آنکارا از قطر در منازعه با کشورهای محاصره‌کننده و سپس مساله ترور فجیع «جمال خاشقجی»، روزنامه‌نگار و نویسنده منتقد «محمد بن سلمان»، ولیعهد سعودی در سال 2018 میلادی در کنسولگری این کشور در استانبول است که تنش‌ها میان دو کشور را تا مرحله بحران بالا برد.
در پی این تحولات، مناسبات دو کشور بیشتر و بیشتر بحرانی شد تا حدی که تولیدات و محصولات ترکیه در عربستان تحریم تجاری شد و صادرات ترکیه به این کشور از اکتبر سال 2020 میلادی به شدت کاهش یافت.
حجم تجارت ترکیه و عربستان در سال 2015 میلادی و پیش از مشکلات دیپلماتیک حدود 5.6 میلیارد دلار بود اما با تحریم غیر رسمی عربستان علیه محصولات ترکیه در سال 2020، صادرات ترکیه کاهش چشمگیری یافت.
بر اساس آمارهای رسوی که تلویزیون دولتی trt چند روز پیش منتشر کرده، ترکیه در سال 2020 حدود 2.4 میلیارد دلار به عربستان صادرات داشته اما این رقم در سال گذشته یعنی 2021 به 215.1 میلیون دلار کاهش یافت.
ابتکار عمل جدید ترکیه پس از 2021
طی هفته‌های گذشته، ترکیه و امارات وارد «مرحله جدیدی در مناسبات فیمابین» شده‌اند همچنین آنکارا به دنبال بهبود روابط خود با تل‌آویو است و در ماه مارس آینده «اسحاق هرتزوگ»، رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه سفر خواهد کرد.
چند ماه پیش نیز مناسبات آنکارا و قاهره شاهد چرخ تحول و تحرکات مثبتی بود اما تاکنون تکمیل نشده و به سر منزل مقصود نرسیده است؛ امری که بر روابط ترکیه و عربستان هم صدق می کند و علیرغم ابتکار عمل آنکارا که یخ روابط با ریاض را از اوایل سال 2021 میلادی شکست اما تاکنون به صورت کامل نتیجه‌بخش نبوده است.
در ماه مه سال مذکور، سفر «مولود چاووش اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه به ریاض با استقبال و پوشش رسانه‌ای و دیپلماتیک پررنگی در میان محافل سیاسی عربستان همراه نشد، پس از این سفر تا بیست و پنجم ماه نوامبر گذشته هیچگونه تحولی در روابط دو کشور مشاهده نشد تا اینکه پس از این تاریخ، مرکز کنفرانس‌های شهر استانبول میزبان مذاکرات سطح بالا میان ترکیه و عربستان درباره مناسبات دوجانبه بود.
خبرگزاری نیمه رسمی آناتولی در آن هنگام گزارش داد که «فواد اوکتای»، معاون رئیس جمهوری ترکیه در این نشست با «ماجد عبدالله القصبی»، وزیر تجارت عربستان درباره مناسبات دوجانبه به خصوص در زمینه تجاری رایزنی کرد.
هنوز زمان آن فرا نرسیده است
به گفته تحلیلگران و کارشناسان تُرک و سعودی، دلایلی که مانع از «تحول و چرخش سریع» در مناسبات آنکارا و ریاض می شود اولا مربوط به دو شرط و ثانیا به خاطر این است که طبق رویکرد عربستان هنوز زمان از سرگیری روابط فرا نرسیده است.
در همین رابطه، «سالم الیامی»، مشاور سابق در وزارت امور خارجه عربستان گفت: روابط ریاض و آنکارا در حال گذر از رکود شدیدی است و ما ناظران این امر را مشاهده می کنیم.
به گفته الیامی، بخشی از این رکود به خاطر این است که ترکیه طی سه سال گذشته سیاست‌ها و رویکردهای داشته است که بعدها روشن شد دقیق نبوده است به این معنا که برای سیاست‌گزاران ترکیه هدف مورد نظر را تحقق نبخشیده است.
وی به الحره گفت: تمایل شدید ترکیه برای از سرگیری روابط با عربستان که امروز شاهد آن هستیم بر کسی پوشیده نیست اما محاسبات عربستان برای بستن برگ روابط پیشین به نظرم هنوز نرسیده است.
از سوی دیگر، «بکیر آتاجان»، مدیر اندیشکده استانبول گفت: ترکیه در چارچوب بهبود مناسبات خود با کشورها ابتدا بر انجام مذاکرات استمزاجی اصرار دارد و در ادامه بر گفت‌وگو برای حل مشکلات و اختلافات تمرکز می کند.
آتاجان به الحره گفت:ترکیه نمی خواهد که در این باره پیش شرطی باشد بلکه باید ابتدا گفت‌وگوها بدون هیچ پیش شرطی آغاز شده سپس درباره مشکلات رایزنی شود اما این امر برخلاف خواسته ریاض است.
این پژوهشگر امور سیاسی ترکیه از دو شرط مورد درخواست ریاض سخن گفت که یکی از این دو شرط را اصلی عنوان کرد که مربوط به ترور جمال خاشقجی است.
وی افزود: ریاض اصرار دارد که در ترکیه طی روزهای آتی نه دولت، نه رسانه‌ها و نه اپوزیسیون درباره این پرونده سخن نگویند اما این امر برای ترکیه امکان‌پذیر نیست زیرا کشوری دموکراتیک است و نمی توان رسانه‌ها و اپوزیسیون را از پرداختن به موضوعی منع کرد.
قواعد و اصول سختگیرانه عربستان
در این میان، سالم الیامی وجود هر گونه پیش شرط نزد ریاض برای آغاز گفت‌وگوها را تکذیب کرد و گفت: رویکرد عربستان برای برقراری روابط با قدرت‌های منطقه‌ای بر اساس قواعد جدیدی شکل می گیرد چه بسا روشن‌تر و سختگیرانه تری از گذشته است.
الیامی گفت: عربستان به ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه ای مهم می نگریست اما مسئولان سعودی هنگامی که دیدند ترکیه و اردوغان در تلاش برای باجگیری سیاسی و اقتصادی از ریاض هستند، احساس ناامیدی سنگینی کردند.
وی اظهار داشت: این گمان وجود دارد که عربستان در حرکت به سمت ترکیه درنگ دارد به خصوص که احتمال دارد اردوغان سال آتی قدرت را واگذار کند اما این به معنای نبود سفرها و گفت وگوها میان دو طرف نیست.
در مقابل، آتاجان اظهار داشت: با وجود همه مطالب گفته شده، دو طرف پشت صحنه و به دور از چشم رسانه ها مذاکراتی دارند و پیش‌بینی می شود به زودی دیداری میان اردوغان و بن سلمان انجام گیرد.
وی گفت: پیش از پایان ماه مارس، این سفر انجام خواهد شد، ابتدا قرار بود این سفر همزمان با سفر اردوغان به امارات صورت گیرد اما عربستان در پاسخ بدان تعلل نشان داد لذا به ماه آتی موکول شد.
آیا میانجی وجود دارد؟
با بازگشت روابط میان آنکارا و ابوظبی، این اعتقاد وجود داشت که امارات نقش میانجی را در هموارسازی اختلافات میان ترکیه و عربستان ایفا کند.
علاوه بر امارات، پیش از این، قطر به عنوان متحد ترکیه از قصد خود برای ایفای نقش میانجی سخن گفته بود به طوری که در 11 ژانویه 2021 و چند روز پس از صلح العلا، «مطلق القحطانی»، فرستاده ویژه وزیر امور خارجه قطر در امور مبارزه با تروریسم و میانجیگری برای حل منازعات از آمادگی دوحه برای وساطت میان ترکیه و عربستان و نیز ریاض و تهران خبر داده بود.
اما آتاجان معتقد است که وجود هر گونه واسطه در برقراری روابط ترکیه و عربستان دور از ذهن است و ارتباط و گفت و گو به صورت مستقیم شکل می گیرد؛ امری که الیامی هم آن را تایید کرد و گفت: کشورهای خلیجی آماده وساطت برای نزدیک سازی دیدگاه‌عای طرف سعودی و ترکیه هستند اما این همگرایی میان برخی کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه چندان مورد استقبال عربستان قرار نمی گیرد.
الیامی گفت: عربستان چه بسا روند دیگری از روابط به خصوص با ترکیه را تایید می کرد تا از طریق این روند، پیام جمعی کشورهای خلیجی مخابره می شد تا به ترکیه نشان دهند این کشورها قدرت و تاثیرگذاری دارند و قادر به تغییر مواضع برخی طرف‌های منطقه‌ای هستند که گمان می کنند تنها بازیگر در این صحنه هستند.
وی در پایان تصریح کرد: به نظر من، روابط عربستان و ترکیه روزی از سر گرفته خواهد شد اما مثل پیش از سال 2018 میلادی نخواهد شد.
این خبر را در الحره ببینید.
